Complotdenken voor beginners (Deel 1)

door | 6 mei 2017

In het algemeen hebben complottheorieën de schijn tegen, omdat ze de simpelste verklaring van een voorval per definitie lijken af te wijzen. Er is altijd iets anders gaande. Complotdenkers gaan dan voorbij aan andere mogelijkheden, die meer voor de hand liggen. Ten eerste, stupiditeit en egoïsme zijn vaak veel betere verklaringen voor immoreel, onrechtvaardig en anderszins abject gedrag van gezagsdragers, politici, managers, e.d. Als iemand de Oscar-kaartjes[1] voor beste film per ongeluk door elkaar haalt, dan zijn er direct allerlei mensen, die hier vervolgens een doorgestoken kaart in zien. Na de Bijlmerramp werden er bij de opruiming mannen in witte pakken[2] gezien en dat werd gekoppeld aan de verdenking dat het vliegtuig giftige stoffen zou hebben vervoerd. Uiteindelijk bleken het gewoon mannen in witte overalls geweest te zijn, die de boel kwamen opruimen.

Ten tweede, de meeste complottheorieën moeten, bij nadere beschouwing, steeds verder aangepast worden aan de realiteit, omdat de feiten toch een stuk genuanceerder liggen. Van het complot blijft na kritische checks uiteindelijk niet veel over. Het zijn vooral de complotdenkers zelf, die primair verantwoordelijk zijn voor hun slechte reputatie; zij blijven immers irrationele, vergezochte en zelfs absurde verklaringen bij hoog en bij laag verdedigen. Voor sommige mensen is een voorval nooit wat het is. Als er ergens een vliegtuig neerstort,[3] dan accepteren ze per definitie de gangbare verklaring niet. Niet sappig genoeg: het moet altijd iets anders zijn dan de officieel geldende verklaring. Hiermee maken complotdenkers zich belachelijk voor het grote publiek.

Alhoewel complotdenkers vaak de schijn tegen hebben, is daarmee niet aangetoond, dat ze ongelijk hebben. Het blijkt namelijk dat er genoeg complotten voorkomen. Hoe valt dit te rijmen? Essentieel is dan om filters te hanteren waarmee onzin en realiteit gescheiden kunnen worden. Er is een spectrum van complotten, variërend van onmogelijk tot hoogst waarschijnlijk; deze glijdende schaal valt gelijk met het type complotdenker, dat het complot probeert te openbaren. Complotdenkers zijn dan te onderscheiden in vier types; de samenzweringsfantast, de samenzweringsdenker, de samenzweringsideoloog en de complotrealist. Met de fantast en realist als uitersten van het spectrum.

Samenzweringsfantasten

David Icke[4] en Jeff Rense[5] zijn te typeren als samenzweringsfantasten – hoe absurder het complot, hoe meer aantrekkingskracht het op dit type complotdenker lijkt te hebben. Voor de neutrale toeschouwer lijken deze mensen vaak rijp voor psychiatrische zorg (of worden er cynisch van verdacht hun geld te verdienen aan mensen, die rijp zijn voor psychiatrische zorg). Maar een gek hoeft niet gevaarlijk te zijn, integendeel. Het is zeer wel mogelijk, dat dit type complotdenker juist heel oprecht is en daarmee dus zeer sociaal bewogen: ze willen hun medeburgers waarschuwen voor misstanden, waar ze grote vrees voor hebben.

Samenzweringsfantasten geloven bijvoorbeeld in Reptilianen[6], mythische reptielmannen die zich in mensenhuiden schuil houden. Deze Reptilianen willen de macht overnemen van de mensheid en de mensheid veroordelen tot slavernij. Samenzweringsfantasten zijn niet te overtuigen met empirische gegevens, logica, natuurwetten of wat dan ook. In al die zaken zijn ze niet geïnteresseerd, want ze geloven in complotten als een religie; ze geloven, omdat het absurd is.[7] Absurd, zeker, maar wel sociaal bewogen. Complotten lijken voor samenzweringsfantasten ook vaak te dienen als niet-godsdienstige verklaringen voor de ellende in de wereld. Het geeft een zekere rust om te geloven dat de wereld hopeloos en verdorven is, dat alles doorgestoken kaart is, want dan valt er ook niets te verbeteren – en hoef je ook niet uit je luie stoel te komen. Wat de precieze motieven van mensen zijn om in bovennatuurlijke complotten te geloven, gaat te ver voor dit stuk, maar zou interessant kunnen zijn voor psychologen.

Samenzweringsdenkers

De samenzweringsfantast verschilt van wat de klassieke “samenzweringsdenker” genoemd kan worden. Samenzweringsdenkers keren zich niet tegen natuurwetten, logica, empirie of chronologie en consistentie, zoals irrationele, paranoïde fantasten. Micha Kat is een goed Nederlands voorbeeld van een echte samenzweringsdenker.[8] Kat richt zich niet tegen buitenaardse wezens, hij probeert een rationeel verhaal te maken van allerlei losstaande feiten. Kat is zodanig overtuigd van een pedofielennetwerk binnen “de elite”, dat hij elk feit aangrijpt om dit netwerk te kunnen aantonen. Vooral voormalig topambtenaar van ministerie van justitie Joris Demmink ziet Kat als het centrum van dit netwerk. Nu is het natuurlijk mogelijk dat zo’n netwerk bestaat, maar op Demmink na zijn er niet veel namen genoemd – en zelfs als Demmink schuldig is, dan kan hij nog steeds geen netwerk vormen in zijn eentje. Maar zo’n tegenwerping zal voor Kat niets uitmaken, het bevestigt slechts dat het complot nog veel groter is dan hij eerder dacht.

Het probleem met de samenzweringsdenker is dus dat de samenzwering zelf niet falsifieerbaar is. Hoe vaak details van het verhaal ook ontkracht worden, hoe vaak nieuwe feiten ook nuanceren; voor een samenzweringsdenker verandert er niets aan de waarachtigheid van het complot. Samenzweringsdenkers proberen orde te creëren in chaos. Hierdoor creëren ze uit ruis een verhaal, dat in theorie waar zou kunnen zijn en op eerste gezicht zelfs plausibel kan lijken. Zowel de samenzweringsfantast, als de samenzweringsdenker hebben een heilig geloof in het eigen gelijk. Wie tegen hen ingaat, loopt het risico om als onderdeel van het complot gezien te worden. Ontkenners zijn obstakels, die de waarheid willen verhullen.

De huidige Trump-Poetin complottheorie is een perfect voorbeeld van een samenzweringstheorie. Bewijs maar eens, dat Trump en Rusland niet ergens hebben afgesproken om de handen ineen te slaan.[9] Iedereen die deze Rusland-koorts tracht te beteugelen, wordt als verdacht gekenmerkt – van de FBI tot aan freelance-journalisten. Wie niet gelooft, dat er sprake is van anti-Russische hysterie, moet voormalig Tory-politicus Louise Mensch[10] eens een tijdje volgen op Twitter. Voor Mensch is werkelijk niets te gek. Niets. Zo heeft Mensch de verkiezingsuitslag van Ecuador[11], ISIS-aanslagen en de dood van de Amerikaanse rechtspopulist en Breitbart News-oprichter Andrew Breitbart[12] aan Poetin toegeschreven. Overigens blijft het niet bij Twitter, Mensch schrijft inmiddels artikelen voor de New York Times en de Washington Post en ze komt regelmatig op de Engelse en Amerikaanse tv-kanalen. Geen kleine vis dus.

Waarom Mensch’ beschuldigingen richting Rusland populair zijn, blijven en nu door elitemedia zelfs serieus worden genomen, kan maar deels worden toegeschreven aan de huiver die er is ontstaan voor Rusland na de annexatie van de Krim. Er hebben zich in 2016 natuurlijk historische gebeurtenissen (Brexit,[13] Trump[14]) voltrokken, die voor heel veel mensen onverklaarbare en onacceptabele fenomenen waren. Een zondebok als Rusland is dan meer dan welkom. Samenzweringsdenkers als Mensch vertellen deze mensen precies wat ze willen horen. Niet hun ideeën over de wereld waren fout, maar het zijn dus die verdraaide Russen geweest! De populisten hebben helemaal niet gewonnen! Het geval Mensch is natuurlijk grotesk. Maar vergeet niet dat er natuurlijk belangengroepen zijn, die Mensch’ gedachtenspinsels voor hun eigen karretje spannen. Er is natuurlijk een enorm veiligheids- en defensieapparaat in Washington opgebouwd sinds de Koude Oorlog, dat leeft van spanningen met Rusland. Types als Trump, die genormaliseerde relaties met Rusland willen, daar zitten ze niet op te wachten. Daarnaast willen de leiders van de Democratische partij Trump natuurlijk zoveel mogelijk tegenwerken; niets werkt dan beter dan om Trump te beschuldigen van samenwerking met een “vijandige macht”.

De anti-Russische samenzweringsdenkers vergissen zich echter op een cruciaal punt. Ze stellen dat Rusland liever omringd wordt door zwakke buurlanden en daarom aanstuurt op destabilisatie van haar buurlanden. Nu zijn landen als Frankrijk, Italië, Spanje en het Verenigd Koninkrijk ontegenzeggelijk zwakker dan 10-20 jaar geleden, maar dat komt niet door de Russen. Zij zijn verzwakt, omdat ze vasthouden aan allerlei contraproductieve idealen. Het Europese geloof in diversiteit, de euro, derde wereldimmigratie, verzorgingsstaten en supranationale bureaucratie hebben Europese landen veel meer verzwakt dan de Russen met hun kwaadste bedoelingen ooit zouden kunnen bewerkstelligen. Als Poetin Europese landen werkelijk wil verzwakken via destabilisatie, dan zal hij eerder tot de conclusie komen: “Gaat goed zo, niets meer aan doen!”

Samenzweringsideologen

Een derde type complotdenker is de samenzweringsideoloog. Ideologen leggen hun eigen blauwdruk van de wereld over de realiteit heen. Alle verschillen tussen ideaal en realiteit ontkennen ze als niet-bestaand of zijn de schuld van kwade krachten. Complotdenken bij de samenzweringsideoloog is een gevolg van cognitieve dissonantie[15]: de realiteit is te pijnlijk om onder ogen te zien, het ideaal te geliefd om los te laten en dus moet de realiteit aangepast worden.[16]

Een treffend voorbeeld: al sinds de jaren ’60 is er de feministische aanklacht van de “gender wage gap”.[17] Vrouwen zouden per uur minder betaald krijgen dan mannen voor hetzelfde werk en dat ontstaat als gevolg van chauvinistische organisaties, bestuurd door mannen, die vrouwencarrières zouden willen saboteren. De realiteit zit echter anders in elkaar. Talloze onderzoeken tonen aan dat vrouwelijke keuzes met betrekking tot zwangerschap, carrièreplanning (deeltijd vs. voltijd), assertiviteit bij salarisonderhandelingen en dergelijke de verschillen tussen ideaal en realiteit afdoende verklaren. Mannen en vrouwen hebben andere voorkeuren, omdat ze simpelweg biologisch van elkaar verschillen. Het doel zou moeten zijn, dat mannen en vrouwen gelijke kansen krijgen, maar dat is niet genoeg voor feministes: ze eisen gelijke uitkomsten. Om die reden verzinnen feministes liever een sinister mannencomplot – “het patriarchaat”,[18] dat erop gericht zou zijn vrouwen achter te stellen.

De acceptatie van een complot biedt meer geestelijke rust voor de samenzweringsideoloog, dan acceptatie van de realiteit; in die zin verschilt de samenzweringsideoloog dus zelfs niet van de samenzweringsfantast. De samenzweringsideoloog moet vroeg of laat de realiteit passend maken aan zijn ideaalbeeld. Hierdoor ontstaat een perverse situatie: de ideoloog gaat samenzweren met andere ideologen om de realiteit te verdoezelen. Ideologie leidt tot samenzwering!

Zo blijkt in het geval van de vluchtelingencrisis: overheden, media en mensenrechtenorganisaties schuwden geen superlatief om de grootsheid van de Syrische vluchteling te duiden: “moedigst”, “hoogst opgeleid”, “hardst werkend”, “bovenlaag van de bevolking”, “verrijking” enz., enz. Ondertussen zweeg dezelfde media, in letterlijk alle talen, toen bleek, dat deze Syrische vluchtelingen ook minder prettige kantjes hadden – iets waar tegenstanders van de ruimhartige vluchtelingenopvang herhaaldelijk op hadden gewezen. Misstanden in asielcentra, criminaliteit onder asielzoekers, het geïmporteerde extremisme en andere ongemakkelijke feiten (kindhuwelijken, intolerantie naar christenen en homo’s) bleven vervolgens bedekt. In landen als Zweden en Duitsland kunnen (en worden!) politieagenten zelfs vervolgd, als ze ingaan op de afkomst en religie van daders.

Een ander extreem voorbeeld in hetzelfde genre is het Rotherham-schandaal. In de jaren ’90 kregen een aantal Britse maatschappelijk werkers van de regio Rotherham door, dat Pakistaanse moslimmannen minderjarige meisjes seksueel misbruikten. Vooral Britse en Sikh-Indiase meisjes werden actief benaderd. Met charme en cadeaus werden de minderjarige meisjes ingepakt, met de intentie om seks met ze te hebben. Als deze meisjes geen seks (meer) wilden, werden ze gedwongen met geweld of bedreiging. Vaak werden de meisjes ook nog geprostitueerd aan familie, vrienden en kennissen. Enfin, toen de maatschappelijk werksters aan de bel trokken, volgde er geen grootschalig politieonderzoek met arrestaties en rechtszaken. In plaats daarvan werden de Rotherham-klokkenluiders hard terug gefloten door hun superieuren. Het probleem was dat de daders moslims van Pakistaanse afkomst waren. Negatief nieuws over etnische minderheden of moslims zou kunnen leiden tot xenofobie, islamofobie, etnische spanningen en vergelding van verontwaardigde burgers. Zwijgen of ontkennen werden als betere respons gezien. Om die reden kon het misbruik gewoon door blijven gaan; tussen 1997 en 2013 zijn er naar (voorzichtige) schatting maar liefst 1400 meisjes stelselmatig misbruikt.[19] Ideologie diende opnieuw als voedingsbodem om de realiteit te ontkennen en samen te zweren tegen de bevolking door ongemakkelijke feiten van ze te weerhouden.

Het wegmoffelen van het Rotherham-misbruik en asielzoekersproblematiek toont aan, dat er dus (groepen) mensen – i.c. regeringsleiders, vluchtelingenorganisaties en multiculturalistische opiniemakers en beleidsmakers – samenzweren tegen de onwetende massa. In dit geval gaat het om het redden van het multiculturele ideaal. Naast idealisme zijn er natuurlijk tal van andere belangrijke redenen; zelfverrijking, machtsvergaring, machtsbehoud en ontwijking van justitie. Wie hier over schrijft of bericht, riskeert zonder meer om belasterd te worden en, jawel, weggezet te worden als complotdenker – ondanks een correcte duiding en identificatie van het complot.

Complotrealisten

Dit vierde type “complotdenker” kan het best omschreven worden als de “complotrealist”. De complotrealist heeft zijn matige reputatie voor een gedeelte te danken aan het chaotische, feitenvrije, alarmistische denken van de andere types complotdenkers. De analyses van de complotrealist kunnen gemakkelijk verdacht gemaakt worden door ze te koppelen aan fantasie, hysterie en angstdromen. Het is een vergissing om complotten op voorhand te ontkennen: er wordt heel wat bekokstoofd achter de rug van argeloze burgers. Hieronder volgt een korte opsomming van complotten, die plaatsvinden of hebben plaatsgevonden:

  • De Federal Reserve (de Amerikaanse centrale bank) is opgericht door een consortium van Wall Street-banken op Jekyll Island.[20] De directeuren van de 6 grootste banken kwamen in het diepste geheim samen om zo een bankkartel te smeden en de geldvoorraad op uitgekiende wijze te kunnen inflateren;[21]
  • De Sovjetarchieven toonden aan, dat er zich een enorme infiltratie van communisten en pro-Sovjet sympathisanten bij de Amerikaanse overheid had voorgedaan.[22] De verguisde Joe McCarthy blijkt achteraf een stuk dichter bij de waarheid te hebben gezeten dan vaak wordt gedacht;
  • Snowden, Greenwald en Wikileaks onthulden een enorm NSA-surveillance programma (PRISM);[23]
  • Sigarettenfabrikanten probeerden sigaretten te vermarkten alsof ze goed waren voor de gezondheid in plaats van kankerverwekkend (wat bekend was); [24]
  • Stalin en Hitler smeedden het Molotov-Ribbentrop-pact[25] om gezamenlijk Polen binnen te vallen en op te delen;
  • Willem Oltmans is door de Nederlandse staat consequent tegengewerkt om zijn beroep van journalist uit te oefenen, als vergelding voor zijn opstelling richting Papoea Nieuw Guinea.[26] Interessant genoeg, ook Oltmans werd destijds weggezet als complotdenker.
  • De Duitse geheime dienst hielp ten tijde van WOI om Lenin Rusland in te smokkelen[27] en zo het land te destabiliseren met (de Bolsjewistische) revolutie; en
  • Ook Watergate[28], de Iran-Contra affaire[29], het Oost-Duitse dopingprogramma[30], Mossad Kidon squads[31], match-fixing in de profsport[32], operatie paperclip[33], Gladio[34], ODESSA[35], Volkswagen emissieschandaal[36] etc. waren allemaal echt.

Absurd klinkende complotten, zoals dat de CIA abstracte kunst[37] en feminisme[38] heeft gepromoot, bleken achteraf waar te zijn, maar in realiteit blijken absurd klinkende complotten uitzonderingen. Precies zoals gezond verstand zou voorspellen. Het is logisch dat sigarettenfabrikanten onderzoek naar longkanker als een bedreiging voor hun bedrijfsmodel beschouwden. Schandelijk wellicht, maar niet onlogisch of irrationeel.

De complotrealist is veelal een onderzoeksjournalist of een klokkenluider, die een complot van binnenuit heeft gadegeslagen of die van een nabije afstand zoveel signalen heeft waargenomen, dat hij er verslag van doet. Zo nam Arthur Gotlieb corruptie bij de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa)-top en ongeregeldheden rondom privacy waar; vervolgens meldde hij dit bij zijn organisatie. In plaats van deze moed te belonen, keerde de organisatie zich hard tegen hem. Gotlieb kreeg vervolgens opzettelijk onterechte, negatieve beoordelingen van zijn unitmanager en werd beetje bij beetje weggepest. De NZa was vastberaden om Gotliebs klokkenluiden in de doofpot te stoppen en wilde zich ontdoen van deze lastpost. Uiteindelijk pleegde Gotlieb zelfs zelfmoord,[39] radeloos als hij was geworden. Pas na zijn dood werd hij gerehabiliteerd door de NZa.

Doofpotten komen in Nederland heel regelmatig voor (de bouwfraude,[40] de verdwijning van het Srebrenica-fotorolletje,[41] de bonnetjesaffaire[42] etc.), evenals de vervolging van klokkenluiders. De militair Victor van Wulfen[43] meldde bijvoorbeeld, dat de piloten van luchtbasis Eindhoven de veiligheidsvoorschriften van en voor Hercules-vliegtuigen vaak niet goed opvolgden. Dit zorgde voor veel wrevel binnen zijn organisatie en uiteindelijk verplichtte zijn werkgever Defensie hem zelfs om een psychiatrisch onderzoek te ondergaan; er werd bewust geprobeerd om Van Wulfens integriteit te beschadigen. Van Wulfen kwam vier jaar thuis te zitten, maar uiteindelijk won hij en werd hij volledig gerehabiliteerd. Zowel bij Gotlieb als van Wulfen werd dus geprobeerd om de klokkenluider weg te zetten als psychiatrisch geval: fantast. En de realiteit is dat het meestal lukt.

Zo kwam Rechten-promovenda Machteld Zee eind 2016 in opspraak, omdat ze in een interview[44] met AD-journalist Wierd Duk had beweerd, dat er “een plan achter islamisering” zit. Zee doelde daarmee op de enorme hoeveelheid geld, die Saoedi-Arabië en de golfstaten beschikbaar stellen voor de bouw van moskeeën in Europa en de sponsoring van imams, die het intolerante Salafisme komen prediken. De “plan”-quote leverde haar het verwijt “complotdenker” op, als eerste uit de mond van de linkse Sargasso-blogger Marcel Hulspas.[45] Opvallend was dat Hulspas Zees verdenkingen richting Saoedi-Arabië probeerde te ontkrachten, maar dat hij zelf geen alternatieve verklaring gaf waarom een land als Saoedi-Arabië dan wel zoveel geld stopt in het bouwen van moskeeën in het buitenland. Als de Saoedi’s gedreven worden door medeleven voor moslims, dan hadden ze een uitstekende kans gehad om zich te ontfermen over de ontheemde Syrische vluchtelingen, maar daar is geen animo voor in Saoedi-Arabië. Een alternatieve verklaring zou Hulspas ook slecht uitkomen, omdat hij heel goed weet dat Zee gewoon gelijk heeft, maar Zees ideeën passen gewoon niet zo goed in zijn ideologische straatje. De beschuldiging “complotdenker” is qua uitwerking sterk vergelijkbaar met de beschuldiging van racist of antisemiet, in de zin dat er geen adequate verdediging tegen is. Ook als je valselijk beschuldigd bent, ben je altijd nog schuldig aan het feit dat je beschuldigd bent.[46] Het is de beschuldiging die blijft plakken.

Complotanalyses zijn dus niet vrij van risico’s en het is dikwijls ondankbaar werk. Integriteit is niet genoeg, de complotrealist moet echt een passie voor waarheidsvinding hebben en daar voldoening uit halen. Prijzen, faam, baantjes en publieke waardering zullen aan diens neus voorbijgaan. De gevestigde machten houden per definitie niet van “lastposten”, maar willen de eigen belangen verdedigen. Complotrealisten moeten er dus van uitgaan, dat ze te maken zullen krijgen met actieve tegenwerking en intellectueel oneerlijke lastercampagnes. Meestal blijft het niet bij retoriek, dan eindigt een lastercampagne zelfs met ontslag, permanent verlies van status en verpaupering.


[1] https://www.thesun.co.uk/living/2963858/theres-a-bizarre-oscars-conspiracy-theory-about-how-la-la-land-got-called-out-for-best-picture/

[2] http://www.nu.nl/algemeen/2069877/mysterie-witte-pakken-bijlmerramp-ontrafeld.html

[3] http://listverse.com/2014/07/23/10-controversial-air-crash-conspiracy-theories/

[4] https://www.davidicke.com/headlines

[5] http://www.rense.com/

[6] https://en.wikipedia.org/wiki/Reptilians

[7] Credo quia absurdum, zie http://www.tertullian.org/works/de_carne_christi.htm

[8] http://revolutionaironline.com/

[9] http://www.independent.co.uk/news/world/americas/donald-trump-lawyer-michael-cohen-russia-officials-prague-kremlin-dossier-claims-president-elect-a7521776.html

[10] https://heatst.com/author/louise-mensch/

[11] http://www.telesurtv.net/english/news/Journalist-Russia-Putin-Behind-Ecuador-Lefts-Election-Win-20170403-0022.html

[12] https://www.youtube.com/watch?v=2rHFZKxuFf0

[13] http://www.independent.co.uk/news/uk/politics/russian-interference-brexit-highly-probable-referendum-hacking-putin-a7472706.html

[14] http://putintrump.org/

[15] https://www.youtube.com/watch?v=9Y17YaZRRvY

[16] https://meervrijheid.nl/?pagina=2339

[17] https://www.youtube.com/watch?v=JBFfI9925Q4

[18] https://i.ytimg.com/vi/SZNZGLnHz8E/hqdefault.jpg

[19] http://www.rotherham.gov.uk/downloads/file/1407/independent_inquiry_cse_in_rotherham

[20] https://www.amazon.com/Creature-Jekyll-Island-Federal-Reserve/dp/0912986212

[21] https://mises.org/library/origins-federal-reserve

[22] http://www.frontpagemag.com/fpm/212053/setting-record-joe-mccarthy-straight-harvey-klehr

[23] https://www.theguardian.com/world/2013/jun/06/us-tech-giants-nsa-data

[24] http://www.cbsnews.com/news/big-tobacco-kept-cancer-risk-in-cigarettes-secret-study/

[25] https://www.britannica.com/event/German-Soviet-Nonaggression-Pact

[26] https://www.historischnieuwsblad.nl/nl/artikel/26706/onafhankelijk-persmuskiet.html

[27] https://www.theatlantic.com/magazine/archive/1954/10/when-lenin-returned/303867/

[28] https://en.wikipedia.org/wiki/Watergate_scandal

[29] http://www.pbs.org/wgbh/americanexperience/features/reagan-iran/

[30] https://www.swimmingworldmagazine.com/news/exclusive-shirley-babashoff-breaks-30-year-silence-on-east-germanys-systematic-doping-of-olympians/

[31] https://en.wikipedia.org/wiki/The_Other_Side_of_Deception

[32] http://www.huffingtonpost.com/2013/02/05/soccer-match-fixing-investigation-betting-scam_n_2622092.html

[33] https://www.cia.gov/library/center-for-the-study-of-intelligence/csi-publications/csi-studies/studies/vol-58-no-3/operation-paperclip-the-secret-intelligence-program-to-bring-nazi-scientists-to-america.html

[34] http://www.globalresearch.ca/operation-gladio-cia-network-of-stay-behind-secret-armies/9556

[35] http://www.jewishvirtuallibrary.org/organization-of-former-ss-members-odessa

[36] http://www.bbc.com/news/business-34324772

[37] http://www.independent.co.uk/news/world/modern-art-was-cia-weapon-1578808.html

[38] http://www.chicagotribune.com/news/opinion/commentary/ct-gloria-steinem-cia-20151025-story.html

[39] https://www.nrc.nl/nieuws/2014/12/24/nza-rehabiliteert-klokkenluider-arthur-gotlieb-a1419993

[40] https://zoek.officielebekendmakingen.nl/dossier/28244/kst-28244-6?resultIndex=111&sorttype=1&sortorder=4

[41] https://deblauwetijger.com/product/de-doofpotgeneraal-edwin-giltay/

[42] http://www.volkskrant.nl/binnenland/-bonnetjesaffaire-is-politiek-op-z-n-lelijkst~a4452691/

[43] https://www.bnr.nl/nieuws/politiek/10052522/klokkenluider-ze-hebben-alles-gedaan-om-mij-kapot-te-maken

[44] http://www.ad.nl/nieuws/achter-islamisering-zit-een-plan~a88e1806/

[45] http://sargasso.nl/complotdenken-machteld-zee/

[46] http://www.sobran.com/articles/leads/2006-07-lead.htm