Strategie van de spanning in Italië in de jaren ’60 en ’70

door | 16 augustus 2016

De door Willi Baer en de voormalige RAF-terrorist Karl-Heinz Dellwo uitgegeven Bibliothek des Widerstands is een inmiddels tot 32 delen aangegroeid monumentaal encyclopedisch werk over de geschiedenis van linkse bewegingen, met name in de jaren ’60 en ’70.

De uiterst linkse uitgeverij wijdde reeds twee omvangrijke en rijk geïllustreerde bundels aan de ‘Verborgen burgeroorlog en klassenstrijd’ in Italië. De meest recente bundel concentreert zich op 1967 en de daarop volgende jaren, met als zwaartepunt de bomaanslag op het Piazza Fontana in Milaan op 12 december 1969 en de gevolgen daarvan.

De aanslag kostte 17 mensen het leven en geldt als het begin van de, door Italiaanse geheime diensten, de NAVO-‘stay-behind’-organisatie Gladio en de poppenspelers van de geheime organisatie Propaganda Due, georkestreerde ‘strategie van de spanning’.

Lotta_continua_1973

De aanval op de staat door de radicaliserende studenten- en arbeidersprotesten, die eind jaren zestig zijn hoogtepunt bereikte, moest geneutraliseerd worden; om de stemming in het land te doen omslaan in het nadeel van links, werden gerichte terroristische acties onder ‘valse vlag’ in scène gezet.

Zo ook in Milaan, waar de anarchist Giuseppe Pinelli de rol van de ‘fall guy’ in de maag gesplitst kreeg: hij viel onder nooit opgehelderde omstandigheden uit het raam van de vijfde verdieping van een politiebureau. In werkelijkheid kwam de aanslag op het conto van de fascistische organisatie Ordine Nuovo, die zich tot voltrekker van de ‘staatsterreur’ liet maken. Bijzonder belangwekkend is de bijdrage van de historicus Mimmo Franzinelli, die de verstrengelingen tussen zwarthemden en geheime diensten belicht.

De leden van de ON waren deels zeer kleurrijke figuren: de leider, Pino Rauti was een aanhanger van Julius Evola, Franco Freda een soort van ‘nazi-maoist’ die de extremistische krachten van links en rechts wilde bundelen om het ‘verval van het systeem’ tegen te gaan, terwijl Mario Merlino zowel antiklerikale als katholieke en zowel anarchistische als fascistische groepen frequenteerde. Een verscheurdheid en een zoeken naar identiteit waarin Franzinelli een algemene signatuur van die tijd in ontwaart: “Dit alles is moeilijk te begrijpen voor iemand die deze aan opschudding rijke tijd, waarin het lijkt alsof de culturele en politieke orde van vandaag op morgen in zal storten, niet beleefd heeft.”

Net als alle delen van de bibliotheek is ook deze van een dvd voorzien, die zeldzame filmbeelden bevat, waaronder een bijzondere vondst die de uitgeverij samen met Cineteca di Bologna opgedoken heeft: De 12e december (1972) is een lang verloren gewaande film, waarop niemand minder dan Pier Paolo Pasolini een groot stempel heeft gedrukt.

Uitgaande van de zaak Pinelli komt hij bij benadering tot een soort sociologische rondblik kris kras door Italië, waarbij hij gewone mensen aan het woord laat. Vooral in deze scènes is het handschrift van de auteur duidelijk herkenbaar. De film ontstond in samenwerking met de links-radicale groep Lotta Continua, waarvoor Pasolini een zekere sympathie koesterde, maar waar hij als Einzelgänger niettemin met een zekere distantie tegenover stond, zoals tegenover alle relevante groepen uit die tijd.

Verdeckter Burgerkrieg und Klassenkampf in Italien Band IIOok hij, die reeds afscheid had genomen van de revolutionaire ‘illusies’ van zijn jeugd, werd getekend door de innerlijke ‘verscheurdheid’ van zijn tijd: in dezelfde tijd als deze in rauw zwart-wit gefilmde documentaire, maakte hij grote, apolitieke kaskrakers als Il Decameron. Ondertussen groeide zijn pessimisme; Milaan kwam hem voor als het voorspel van een waarlijk ‘apocalyptische’ toekomst.

N.a.v. Willi Baer, Karl-Heinz Dellwo (red.), Verdeckter Bürgerkrieg und Klassenkampf in Italien Band II: Die sechziger Jahre. Revolte und Strategie der Spannung (Hamburg: Laika, 2015), 424 p.