Zuiver religieuze conflicten bestaan niet

Er zijn veel conflicten in de wereld waarin religie een belangrijke rol speelt. Met de aanslagen van  11 September 2001 op ons netvlies, is het onmogelijk om religieus geweld en religieuze conflicten weg te denken zijn uit onze moderne maatschappij.

De verhouding tussen religie en conflict stelt ons voor veel vragen. Vragen over de conflicten van gisteren, van vandaag en die van morgen. Hoe moeten we ze duiden? Wat is de oorzaak van deze conflicten? Tegenwoordig worden conflicten al snel  religieus geduid, maar zijn religies inherent gewelddadig? Of zijn er misschien toch andere oorzaken aan te wijzen?

De strijd tussen goed en kwaad
Vanuit onze godsdienstige achtergrond hebben we soms de neiging om conflicten religieus te duiden. Er is nu toch een strijd tussen goed en kwaad op de aarde?! Iedereen zal het er over eens zijn dat deze geestelijke strijd zich op de aarde voltrekt. Wij nemen religieus geweld serieus, zeker als we beseffen hoeveel christenen het slachtoffer zijn van religieus geïnspireerd geweld. Toch moeten we oppassen voor het denken in ‘goed versus kwaad’. In de eerste plaats omdat deze geestelijke strijd zich moeilijk laat overzetten naar de huidige politieke verhoudingen. Als wij dit doen spelen we juist religieuze extremisten  in de kaart. Zij willen het volk graag laten geloven dat er sprake is van een religieus conflict, waardoor mensen sneller geneigd zijn om de wapens te grijpen. In de tweede plaats maken juist extremisten zich schuldig aan het denken in ‘goed versus kwaad’. Een voorbeeld hiervan is Al Qaida dat een vijandbeeld creëert van het Westen en dat ziet als het kwaad. Dit is ook goed te zien in de propaganda die Al Qaida gebruikt om hun aanhangers te indoctrineren. In antisemitische propaganda worden Joden gelijkgesteld met beesten en allerlei ongedierte. Hiermee proberen ze hun tegenstanders te dehumaniseren, door ze buiten de “menselijke” context te plaatsen. Joden worden op de duur niet meer beschouwd als  mensen maar als beesten.

Rol van religie
Religie speelt vaak een belangrijke rol bij conflicten en werkt als olie op het vuur van reeds bestaande conflicten. Het is niet verwonderlijk dat religie een belangrijke rol kan spelen in conflicten. Religie is immers een belangrijke samenbindende kracht, die haar legitimiteit haalt uit het bovennatuurlijke. We moeten beseffen dat er vaak hele andere belangen bij betrokken zijn. De religieuze duiding  wordt dan gebruikt om de ware aard van een conflict te verhullen. Extremistische groeperingen of politieke leiders hebben er dan ook alle baat bij om een conflict religieus te duiden, aangezien dat de ‘strijd’ op een hoger plan tilt. Het zijn vaak bestaande spanningen en conflicten, waarbij religie betrokken raakt en doet versterken. De volgende twee voorbeelden laten dit duidelijk zien.

Moslimfundamentalisme
Religieuze extremistische stromingen, zoals het moslimfundamentalisme, legitimeren geweld vanuit hun religie. Hierdoor kan religie de belangrijkste aanjager van een conflict worden, omdat extremisten door hun geloof gemotiveerd worden. Op grond van teksten uit de Koran worden christenen vermoord omdat ze worden beschouwd als ongelovigen. Toch spelen ook hier niet-religieuze factoren een rol. Het (moslim)fundamentalisme voert een religieus geïnspireerde strijd tegen de moderniteit.  Ze verzet zich tegen de marginalisering van de islam in de Arabische samenleving en eist een terugkeer naar de “zuivere” islam. De verspreiding van de westerse waarden en normen en het materialisme is hun dan ook een doorn in het oog. Vaak gaat het moslimfundamentalisme dan ook samen met religieus nationalisme, om de zuivere islam binnen een staat af te dwingen. Deze signalen komen ook juist nu weer in het nieuws, tijdens de ongeregeldheden in de Arabische wereld.

Sudan
Ook in Sudan speelt religie een duidelijke rol in de burgeroorlog. Jarenlang heerste hier een burgeroorlog tussen het noorden, waar vooral islamieten wonen, en het zuiden,dat bevolkt wordt door christelijke stammen. Ondanks deze duidelijke religieuze verschillen was het vooral de sociale en economische uitbuiting door het Noorden wat de oorzaak vormde van de burgeroorlog. Religie begon een belangrijke rol te spelen in het conflict toen de verschillen in godsdienst gepolitiseerd werden. Het politieke conflict werd dus vastgelegd langs de scheidslijnen van de beide religies. Religieuze motieven werden ingezet om er economisch beter van te worden. Het noorden probeerde het zuiden te islamiseren en gebruikte hiervoor de Koran als inspiratiebron, waarmee onderdrukking en afslachting van christenen gelegitimeerd werd. Sudan moest een zuiver islamitisch land worden. Gelukkig is hier recent een einde aan gekomen middels verkiezingen en zal Zuid-Sudan een zelfstandig land worden.

Andere belangen
Beide voorbeelden laten ons zien dat conflicten in hun context geplaatst moeten worden om de rol van religie daadwerkelijk goed te kunnen vaststellen. We moeten enerzijds oppassen om conflicten religieus te duiden. Anderzijds moeten we proberen conflicten te begrijpen om  te voorkomen dat we ons laten leiden door onze vooroordelen. Is religie de veroorzaker of juist een onderdeel van een conflict? Worden religieuze motieven ingezet om andere religies te onderdrukken of voor economische doeleinden?  Let daarom ook op economische, sociale of culturele belangen, die een rol kunnen spelen in het conflict. Juist door dit te doen nemen we religieus geweld serieus en kunnen we zoeken naar oplossingen. Wij weten immers als geen ander dat zuiver religieuze conflicten nooit opgelost kunnen worden. Zuiver religieuze conflicten bestaan niet, maar religieus geïnspireerd en religieus gelegitimeerd geweld is wel degelijk aan de orde van de dag. Speelt zich daar niet de geestelijke strijd van morgen af?